Τεκμήρια διαβίωσης: Η κατάργηση και ο μέχρι σήμερα υπολογισμός τους

Συγκεκριμένα, με νέες ελεγκτικές διαδικασίες όπως περιουσιολόγιο και ηλεκτρονικές συναλλαγές, θα γίνεται εφεξής ο εντοπισμός της απόκρυψης φορολογητέας ύλης.

Να σημειωθεί πως το μέτρο των τεκμηρίων στην Ελλάδα εφαρμόζεται επί 44 χρόνια, πιέζοντας ασφυκτικά και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και άδικα σχεδόν 2 εκατομμύρια φορολογουμένους.

Στο υπουργείο Οικονομικών άπαντες εργάζονται πυρετωδώς προκειμένου να ολοκληρωθεί η ειδική χρηματοοικονομική έκθεση που έχει ανατεθεί στον ΙΟΒΕ, η οποία στοχεύει στην απλοποίηση και διεύρυνση της φορολογικής βάσης επαγγελματιών και αυτοαπασχολούμενων και θα εμπεριέχει προτάσεις και για τα τεκμήρια.

Υψηλόβαθμος παράγοντας του υπουργείου Οικονομικών  δήλωσε πριν λίγο διάστημα χαρακτηριστικά ότι «για να αντιμετωπιστούν φαινόμενα φοροδιαφυγής θα ενισχυθούν οι έμμεσες τεχνικές ελέγχου και οι ηλεκτρονικές συναλλαγές με επέκτασή τους σε όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριότητας. Στόχος είναι, σε συνδυασμό με τη μείωση της φορολογίας, να αποκαλύπτονται τα πραγματικά εισοδήματα των φορολογούμενων».

Για το θέμα αυτό, ως γνωστόν, έχουν γίνει κατά καιρούς πολλές συζητήσεις ακόμη και στους τηλεοπτικούς δέκτες από οικονομικούς αναλυτές και στελέχη του υπουργείου οικονομικών ενώ και η αναπροσαρμογή των αντικειμενικών αξιών των ακινήτων οδήγησε σε νέες αυξήσεις των τεκμηρίων.

Το υπουργείο Οικονομικών στόχευσε στη μείωση των τεκμηρίων κατά 50% το 2022 και στην πλήρη κατάργησή τους το τρέχον έτος, θεωρώντας πως τα τεκμήρια διαβίωσης είναι αναχρονιστικά και πλέον με τις σύγχρονες ελεγκτικές διαδικασίες είναι εφικτός ο εντοπισμός της απόκρυψης φορολογητέας ύλης.

Τεκμήρια διαβίωσης: Τα εισοδήματα στην Ελλάδα φορολογούνται υπέρμετρα

Τα τεκμήρια διαβίωσης, δηλαδή το ελάχιστο ετήσιο εισόδημα που απαιτείται να έχει ένας πολίτης για να μπορεί να συντηρεί τα περιουσιακά του στοιχεία που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων αυτοκίνητα, σκάφη αναψυχής, κατοικίες κ.λπ. καθώς και το ελάχιστο κόστος ετήσιας διαβίωσής του, αποτελούν μια μεγάλη αδικία για αρκετές κατηγορίες φορολογουμένων καθώς τα πραγματικά εισοδήματα που δηλώνουν είναι μικρότερα από την τεκμαρτή αξία των περιουσιακών τους στοιχείων, όπως την υπολογίζει η εφορία, με αποτέλεσμα να φορολογούνται υπέρμετρα.

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες από το υπουργείο Οικονομικών, στο χρονοδιάγραμμα της επόμενης τετραετίας είναι η σταδιακή μείωση των τεκμηρίων διαβίωσης με στόχο βαθμιαία να καταργηθούν.

Τεκμήρια διαβίωσης: Όλες οι αλλαγές

Συγκεκριμένα, από το υπουργείο Οικονομικών εξετάζεται η αντικατάσταση των τεκμηρίων διαβίωσης από ένα νέο σύστημα εντοπισμού των πραγματικών εισοδημάτων των φορολογουμένων μέσα από την πλήρη εφαρμογή των έμμεσων τεχνικών ελέγχου και την περαιτέρω επέκταση των ηλεκτρονικών συναλλαγών όπου εκεί φαίνεται και το πραγματικό εισόδημα των πολιτών.

Οι έμμεσες τεχνικές ελέγχου που χρησιμοποιούν οι ελεγκτικές Αρχές θα ενεργοποιούνται στις περιπτώσεις φορολογουμένων πολιτών που φέρεται να  εμφανίζουν αδικαιολόγητη αύξηση περιουσιακών στοιχείων, δαπάνες οι οποίες δεν δικαιολογούνται από τα δηλωθέντα εισοδήματα είτε είναι ατομικά, είτε είναι οικογενειακά, που είναι κοντά στο αφορολόγητο όριο.

Από ενδελεχείς ελέγχους θα περνούν οι δαπάνες που αφορούν πάγια έξοδα κατοικίας-γραφείου, ιδιωτικά σχολεία, δάνεια και αγορές με πιστωτικές κάρτες, στην ιδιωτική ασφάλιση, στους λογαριασμούς ΔΕΚΟ – κινητής τηλεφωνίας. Όλες αυτές οι δαπάνες θα διασταυρώνονται με τα εισοδήματα από μισθούς και επαγγελματική δραστηριότητα, επιδόματα-αποζημιώσεις, επιδοτήσεις, επιχορηγήσεις, καθώς και με την περιουσιακή κατάσταση, δηλαδή με ακίνητα (μεταβολές), αλλά και με τις καταθέσεις και τα μετρητά που έχουν οι φορολογούμενοι, με στόχο τον υπολογισμό και τη φορολόγηση των πραγματικών εισοδημάτων ώστε να είναι το όλο σύστημα φορολόγησης δικαιότερο και φυσικά να ελαχιστοποιηθεί η φοροδιαφυγή.

Τεκμήρια διαβίωσης: Τι περιλαμβάνουν

• Κατοικίες. Το τεκμήριο υπολογίζεται με βάση τα τετραγωνικά μέτρα της ιδιοκατοικούμενης ή μισθωμένης ή της δωρεάν παραχωρούμενης κύριας κατοικίας.
• Αυτοκίνητα: Το τεκμήριο για τα αυτοκίνητα διαμορφώνεται ανάλογα με τα κυβικά εκατοστά και ξεκινάει από τα 4.000 ευρώ για αυτοκίνητα μέχρι 1.200 κ.ε.
• Δίδακτρα που καταβάλλονται για ιδιωτικά σχολεία και εκπαιδευτήρια.
•  Δαπάνη για οικιακές βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό προσωπικό.
• Σκάφη αναψυχής. Το τεκμήριο υπολογίζεται με βάση τα μέτρα.
•  Πισίνες. Το τεκμήριο υπολογίζεται με βάση την επιφάνειά τους και διαμορφώνεται ανάλογα με το αν είναι εξωτερική ή εσωτερική.

Τεκμήρια διαβίωσης: Πώς προσδιορίζονται

Το τεκμαρτό εισόδημα, κατά την αυτόματη εκκαθάριση κάθε φορολογικής δήλωσης, προσδιορίζεται από το ελάχιστο τεκμήριο διαβίωσης.

Για κάθε φορολογούμενο ο οποίος κατά τη διάρκεια του εκάστοτε προηγούμενου έτους απέκτησε έστω και 0,01 ευρώ εισόδημα από οποιαδήποτε πηγή (π.χ. ακόμη και από τόκους καταθέσεων, επιδόματα τέκνων κ.λπ.), η νομοθεσία προβλέπει ότι ισχύει ελάχιστο τεκμήριο διαβίωσης:

3.000 ευρώ αν είναι άγαμος ή έγγαμος και έχει επιλέξει να υποβάλει τη δήλωσή του χωριστά από τη σύζυγο ή τον σύζυγο.
2.500 ευρώ αν είναι έγγαμος και έχει επιλέξει να υποβάλει κοινή δήλωση με τη ή τον σύζυγο.

Τεκμήρια διαβίωσης: Υπολογισμός για την κάθε κατοικία

Το τεκμήριο διαβίωσης για την κύρια κατοικία που δηλώνει ο φορολογούμενος υπολογίζεται κλιμακωτά με βάση την επιφάνειά της, ως ακολούθως:

• μέχρι και 80 τ.μ. κύριοι χώροι, 40 ευρώ ανά τ.μ.
• από 81 τ.μ. μέχρι και 120 τ.μ. κύριοι χώροι, 65 ευρώ ανά τ.μ.
• από 121 τ.μ. μέχρι και 200 τ.μ. κύριοι χώροι, 110 ευρώ ανά τ.μ.
• από 201 τ.μ. μέχρι και 300 τ.μ. κύριοι χώροι, 200 ευρώ ανά τ.μ.
• από 301 τ.μ. και άνω κύριοι χώροι, 400 ευρώ ανά τ.μ.

Για τους βοηθητικούς χώρους της κύριας κατοικίας ισχύει τεκμήριο 40 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιφάνειας του ακινήτου. Όλα τα παραπάνω ποσά προσαυξάνονται κατά 40% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές τιμές από 2.800 έως 4.999 ευρώ το τ.μ. και κατά 70% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές τιμές από 5.000 ευρώ ανά τ.μ. και άνω.

Για τις μονοκατοικίες, τα παραπάνω ποσά λαμβάνονται υπόψη αυξημένα κατά 20%. Επίσης για τις δευτερεύουσες κατοικίες τα παραπάνω ποσά τεκμηρίου λαμβάνονται υπόψη μειωμένα κατά 50%. Τα τεκμήρια διαβίωσης για τις κατοικίες βαρύνουν τους φορολογούμενους είτε είναι οι ίδιοι ιδιοκτήτες των ακινήτων αυτών, είτε τα νοικιάζουν, είτε τους έχουν παραχωρηθεί δωρεάν.

Σε περίπτωση που ο φορολογούμενος έχει δηλώσει «φιλοξενούμενος» απαλλάσσεται από το τεκμήριο διαβίωσης για την κατοικία, καθώς αυτό βαρύνει τον «φιλοξενούντα».

Με παλαιές αντικειμενικές: Σημειώνεται ότι τα τεκμήρια διαβίωσης για τις κατοικίες θα υπολογιστούν κατά την εκκαθάριση των φετινών φορολογικών δηλώσεων με βάση τις παλαιές αντικειμενικές αξίες ακινήτων που ίσχυαν μέχρι 31-12-2021 και όχι με τις νέες αντικειμενικές που ισχύουν από την 1η-1-2022. Κι αυτό διότι ο υπολογισμός αφορά εισοδήματα του έτους 2021 κατά το οποίο ίσχυαν οι παλαιές αντικειμενικές αξίες.

Βήμα 3ο) Υπολογισμός τεκμηρίου για κάθε Ι.Χ. αυτοκίνητο.

Τα τεκμήρια διαβίωσης για τα επιβατικά Ι.Χ. αυτοκίνητα που κατέχουν οι φορολογούμενοι υπολογίζονται ως εξής:
* Για αυτοκίνητα μέχρι και 1.200 κ.ε. ισχύει τεκμήριο 4.000 ευρώ.
* Για αυτοκίνητα μεγαλύτερα των 1.200 κ.ε. και μέχρι 2.000 κ.ε. προστίθενται 600 ευρώ ανά 100 κυβικά εκατοστά.
* Για αυτοκίνητα άνω των 2.000 κ.ε. και μέχρι 3.000 κ.ε. προστίθενται 900 ευρώ ανά 100 κυβικά εκατοστά.
* Για αυτοκίνητα άνω των 3.000 κ.ε. προστίθενται 1.200 ευρώ ανά 100 κυβικά εκατοστά.

Τα παραπάνω ισχύουν και για αυτοκίνητα μικτής χρήσης, καθώς και για αυτοκίνητα τύπου jeep.

Τα παραπάνω ποσά μειώνονται ανάλογα με την παλαιότητα του αυτοκινήτου, η οποία υπολογίζεται από το έτος πρώτης κυκλοφορίας του στην Ελλάδα, κατά ποσοστό 30% για χρονικό διάστημα κυκλοφορίας πάνω από 5 και μέχρι 10 έτη και κατά ποσοστό 50% για χρονικό διάστημα πάνω από 10 έτη.

Το τεκμήριο διαβίωσης για κάθε ηλεκτροκίνητο όχημα του οποίου η ισχύς μετράται αποκλειστικά με KW, ορίζεται σε 4.000 ευρώ ανεξαρτήτως ισχύος.

Στις περιπτώσεις εταιρειών ομόρρυθμων ή ετερόρρυθμων ή περιορισμένης ευθύνης ή ιδιωτικών κεφαλαιουχικών εταιρειών ή ανώνυμων ή αστικών καθώς και κοινωνιών και κοινοπραξιών που ασκούν επιχείρηση ή επάγγελμα, οι οποίες έχουν στην κυριότητά τους ή στην κατοχή τους ΕΙΧ το τεκμήριο που αναλογεί στους εταίρους, διαχειριστές, διευθύνοντες συμβούλους κ.λπ. δεν μπορεί να είναι ανώτερο από το μεγαλύτερο ποσό τεκμηρίου που προκύπτει από ένα αυτοκίνητο της εταιρείας. Το τεκμήριο που αναλογεί από αυτοκίνητο εταιρείας συμπληρώνεται στο όνομα του φορολογούμενου που τον βαρύνει.
Το τεκμήριο διαβίωσης δεν εφαρμόζεται για επιβατικά ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα που διαθέτουν πιστοποιητικό αυθεντικότητας, καθώς και για επιβατικά αυτοκίνητα ειδικά διασκευασμένα για κινητικά ανάπηρους, με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67%.

Βήμα 4ο) Υπολογισμός τεκμηρίου για τη χρήση σκάφους αναψυχής.

Τα τεκμήρια διαβίωσης για τα σκάφη αναψυχής κλιμακώνονται ως εξής:
* Για μηχανοκίνητα σκάφη ανοικτού τύπου χωρίς χώρο ενδιαίτησης (ταχύπλοα και μη) ολικού μήκους μέχρι 5 μέτρα, η «αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης» ανέρχεται στο ποσό των 4.000 ευρώ. Για όσα έχουν μήκος πάνω από 5 μέτρα, το ποσό αυτό αυξάνεται κατά 2.000 ευρώ το μέτρο.
* Για ιστιοφόρα ή μηχανοκίνητα ή μικτά σκάφη με χώρους ενδιαίτησης, ολικού μήκους μέχρι και 7 μέτρα, η «αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης» ορίζεται στο ποσό των 12.000 ευρώ. Για τα ίδια σκάφη με μήκος πάνω από 7 και μέχρι 10 μέτρα προστίθενται 3.000 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 10 μέτρων και μέχρι 12 μέτρα προστίθενται 7.500 ευρώ ανά επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 12 μέτρων και μέχρι 15 μέτρα προστίθενται 15.000 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 15 μέτρων και μέχρι 18 μέτρα προστίθενται 22.500 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 18 και μέχρι 22 μέτρα προστίθενται 30.000 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Τέλος, για σκάφη πάνω από 22 μέτρα προστίθενται 50.000 ευρώ για κάθε επιπλέον μέτρο μήκους.

Τα ποσά της περίπτωσης αυτής μειώνονται 50% για τα πλοία αναψυχής που έχουν κατασκευαστεί ή κατασκευάζονται στην Ελλάδα εξ ολοκλήρου από ξύλο, τύπων «τρεχαντήρι», «βαρκαλάς», «πέραμα», «τσερνίκι» και «λίμπερτυ», που προέρχονται από την ελληνική ναυτική παράδοση.

Το τεκμήριο κάθε σκάφους μειώνεται ανάλογα με την παλαιότητα του κατά ποσοστό 15% αν έχει παρέλθει χρονικό διάστημα πάνω από 5 και μέχρι δέκα 10 έτη από τη χρονιά που νηολογήθηκε για πρώτη φορά και κατά 30% αν έχει περάσει χρονικό διάστημα πάνω από 10 έτη.

Τα παραπάνω ποσά μειώνονται κατά 50% για τα ιστιοφόρα σκάφη.
Για σκάφη με μόνιμο ναυτολογημένο πλήρωμα για ολόκληρο ή μέρος του έτους, στην παραπάνω δαπάνη προστίθεται και η αμοιβή του πληρώματος, ενώ τα σκάφη επαγγελματικής χρήσης δεν λαμβάνονται υπόψη για την επαγγελματική δαπάνη.

Βήμα 5ο) Υπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για τη χρήση δεξαμενής κολύμβησης (πισίνας).

Για τις εξωτερικές δεξαμενές κολύμβησης, το τεκμήριο ορίζεται, κλιμακωτά, σε 160 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο μέχρι και τα 60 τετραγωνικά μέτρα και σε 320 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο για επιφάνεια άνω των 60 τετραγωνικών μέτρων.

Τα ανωτέρω ισχύουν και όταν η δεξαμενή είναι συναρμολογούμενη.

Προκειμένου για εσωτερική δεξαμενή κολύμβησης, τα παραπάνω ποσά αυτής της περίπτωσης διπλασιάζονται.

Προκειμένου για κοινόχρηστες πισίνες που βρίσκονται σε συγκροτήματα πολυκατοικιών, το τεκμήριο διαβίωσης επιμερίζεται στους ιδιοκτήτες των ακινήτων με βάση τα χιλιοστά κάθε διαμερίσματος στο οικόπεδο.

Βήμα 6ο) Υπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για τη χρήση αεροσκάφους.

Το τεκμήριο διαβίωσης για αεροσκάφη, ελικόπτερα και ανεμόπτερα κυριότητας ή κατοχής του φορολογουμένου και των εξαρτώμενων μελών του και τους βαρύνουν, ορίζεται ως εξής:
α) Για ανεμόπτερα στο ποσό των 8.000 ευρώ.
β) Για αεροσκάφη με κινητήρα κοινό, εσωτερικής καύσης και στροβιλοελικοφόρα, καθώς και ελικόπτερα, στο ποσό των 65.000 ευρώ για τους 150 πρώτους ίππους ισχύος του κινητήρα τους, που προσαυξάνεται με το ποσό των 500 ευρώ για κάθε ίππο πάνω από τους 150.
γ) Για αεροσκάφη αεριοπροωθούμενα (JET) στο ποσό των 200 ευρώ για κάθε λίμπρα ώθησης.
δ) Για τις Υπερελαφρές Πτητικές Αθλητικές Μηχανές (ΥΠΑΜ) στο ποσό των 20.000 ευρώ.

Βήμα 7ο) Συνυπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για τα δίδακτρα που καταβλήθηκαν σε ιδιωτικά σχολεία.

Τα δίδακτρα που καταβλήθηκαν ετησίως σε ιδιωτικά σχολεία στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης λαμβάνονται υπόψη κι αυτά για τον τεκμαρτό προσδιορισμό του εισοδήματος. Το ποσό των διδάκτρων που λαμβάνεται υπόψη είναι αυτό που έχει δηλώσει ο ίδιος ο φορολογούμενος στη φορολογική του δήλωση.

Βήμα 8ο) Συνυπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης και για τα ποσά μισθοδοσίας που καταβλήθηκαν σε οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό προσωπικό. Τα ποσά των μισθών που τυχόν κατέβαλε ο φορολογούμενος σε οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό οικιακό προσωπικό λαμβάνονται κι αυτά υπόψη για τον τεκμαρτό προσδιορισμό του εισοδήματος. Τα ποσά που λαμβάνονται υπόψη είναι αυτά που έχει δηλώσει ο φορολογούμενος στη δήλωσή του.

Βήμα 9ο) Άθροιση όλων των ποσών των τεκμηρίων διαβίωσης που υπολογίστηκαν στα προηγούμενα βήματα. Τα ποσά των τεκμηρίων διαβίωσης όπως προσδιορίστηκαν στα προηγούμενα βήματα αθροίζονται. Το ποσό αθροίσματος που προκύπτει αποτελεί το συνολικό εισόδημα που βαρύνει τον φορολογούμενο σύμφωνα με το σύστημα των τεκμηρίων διαβίωσης.

Βήμα 10ο) Προσθήκη στο συνολικό εισόδημα που προέκυψε με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης και των ποσών των πραγματικών δαπανών που κατέβαλε ο φορολογούμενος το προηγούμενο έτος για την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων. Στο άθροισμα των ποσών των τεκμηρίων διαβίωσης, όπως αυτό έχει προκύψει με βάση τα προηγούμενα 9 βήματα, πρέπει στη συνέχεια να προστεθούν και τα ποσά που κατέβαλε ο φορολογούμενος το προηγούμενο έτος για την αποπληρωμή δανείων, πιστωτικών καρτών, για δωρεές χρηματικών ποσών άνω των 300 ευρώ σε ιδιωτικούς φορείς, για αγορές ομολόγων, εντόκων γραμματίων, μετοχών, αμοιβαίων κεφαλαίων και λοιπών επενδυτικών προϊόντων, για τυχόν αγορές ακινήτων, αυτοκινήτων και λοιπών κινητών περιουσιακών στοιχείων αξίας άνω των 10.000 ευρώ. Το νέο αυτό άθροισμα που προκύπτει είναι το τελικό συνολικό τεκμαρτό εισόδημα που βαρύνει τον φορολογούμενο.